Internationaal staat Marokko bekend als een bondgenoot van het westen, een mooie vakantie bestemming en een land waar het economisch goed mee zou gaan. Maar voor de Marokkaan wonend in Marokko is dit beeld niet herkenbaar. Al jaren gaat het slecht in Marokko, economische groei betekende dat de kloof tussen rijk en arm nog meer groeit maar ook stijging van politieke gevangenen. Van journalisten tot rappers, kritiek uiten tegen het Marokkaanse regime en de koning is gevaarlijk.
Door Samira Jadir
“Tuurlijk geloven we in een beter Marokko, anders zouden we ons leven er niet voor wagen.”
Het zijn de woorden van de Marokkaanse journalist en activist Omar Radi. In maart staat hij terecht voor een tweet uit 2019 waarin hij een rechter een ‘beul’ heeft genoemd. Radi verstuurde het Twitter-bericht nadat de Hirak-activisten Nasser Zefzafi, Nabil Ahmijeq, Wassim el-Boustani en Samir Aghid werden veroordeeld tot gevangenisstraffen van 20 jaar. Hoewel Radi nu een gevangenisstraf boven het hoofd hangt, is zijn kritiek op de Marokkaanse overheid en het koningshuis niet minder geworden.
Alsnog aangeklaagd voor oude tweets
Radi zat eind december vijf dagen vast. "Mijn arrestatie zorgde voor solidariteit met alle opinie-gevangenen in Marokko," zegt hij. Het debat over vrijheid van meningsuiting werd door zijn arrestatie weer op de kaart gezet. Vooral de afgelopen twee maanden is het voor Marokkanen duidelijk geworden dat het leveren van kritiek op de overheid of koning riskant is. Zo is deze week een buschauffeur in Settat opgepakt. Op Facebook gaf hij vaak zijn mening over de slechte gezondheidszorg en corruptie in het land. Diezelfde avond zijn ook activisten na een evenement over filosofie in Rabat gearresteerd. Zij hadden het onderwerp 'vrijheid van meningsuiting' aangekaart.
Activisten slaan de handen ineen
Samen met onder anderen mensenrechtenactiviste Khadija Ryadi heeft Radi het 'Nationale Comité voor de Vrijlating van Omar Radi en Alle Opinie-gevangenen' opgericht. Ryadi is een activiste van het eerste uur in Marokko. Als oud-voorzitter van mensenrechtenorganisatie AMDH schrijft zij nog dagelijks persberichten over mensen die zijn gearresteerd omdat ze op sociale media de overheid hebben bekritiseerd. Volgens haar is de onderdrukking begonnen toen de 20 Februari-beweging van 2011 de afgelopen jaren volledig is uitgedoofd. Deze beweging startte de Arabische Lente in Marokko. Zij streden toen vooral voor democratische hervormingen in de grondwet. In het Maart-verdrag van 2011 zegde koning Mohammed VI hervormingen toe. De koning stelde toen een comité samen. De activisten noemen deze hervormingen echter ‘cosmetische veranderingen’. Heel even leek het erop dat Marokko daadwerkelijk aan het veranderen was. "Maar toen werden onafhankelijke media in Marokko als eersten geraakt. Veel journalisten zijn toen vertrokken uit Marokko," zegt zij. Niet alleen journalisten vertrokken. Ook de rapper Al Haq vertrok na een jaar gevangenisstraf in 2015 naar België. Ryadi: “Daarna waren de middenveldorganisaties aan de beurt.”
Toen er niemand meer was om voor hen te spreken, zagen de Marokkanen sociale media als een uitweg om alsnog gehoord te worden. Aan het begin werd sociale media vooral gebruikt om persoonlijke oproepen te doen aan de koning. Ze vertelden hun problemen en hoopten dat hij er wat aandeed. "Nu beseffen de mensen dat de koning niet de oplosser is, maar een onderdeel van het probleem," zegt Ryadi.
Niet evenveel aandacht
Onder de hasthtag #FreeKoulchi (Iedereen vrij) proberen de activisten aandacht te trekken voor de gevangenen. Toch is er een verschil hoe de Marokkaanse media én activisten de arrestaties van de afgelopen maanden behandelen. Activisten of rappers die bijvoorbeeld in het Rifgebergte worden opgepakt, krijgen nauwelijks aandacht. Hetzelfde geldt voor de arrestaties van YouTuber Moul Kaskita (vier jaar celstraf) en rapper Gnawi (één jaar celstraf). Beiden komen uit de arme buitenwijken van Casablanca en Rabat. Voor hen werden geen betogingen georganiseerd voor het Marokkaans parlement. De zaak van journaliste Hajar Raissouni die vastzat omdat ze een abortus zou hebben gepleegd, kreeg juist wel veel aandacht. Ryadi zegt hierover: "Toen Radi en Raissouni waren opgepakt, was dat voor de mensen in Rabat en Casablanca een schok. Zij zijn één van hen.” Radi benadrukt dat er geen verschil mag zijn en dat ze daarom het comité zijn gestart voor alle opinie-gevangenen in Marokko.
Internet mobiliseert het volk
In 2018 werd er op Facebook de oproep gedaan om drie grote bedrijven te boycotten vanwege prijsstijgingen: Danone, de tankstations van Afriquia en melkfabrikant Centrale. Marokkanen deden toen massaal mee. Danone verloor dat jaar 178 miljoen euro. De Marokkanen riepen toen 'we kunnen moeilijk opgepakt worden omdat we bepaalde producten niet kopen'. De eisen van het Marokkaanse volk zijn nu sociaaleconomisch. Zo willen de mensen werk en goede gezondheidszorg. "Dat kwam goed naar voren na de betogingen in het Rifgebergte," zegt Radi. Ook zegt hij dat de mensen in Marokko door deze betogingen hoop kregen. "Je kon dus wel betogen zonder dat er een hard antwoord kwam van de regering. Maar dat veranderde toen de betogers in de Rif werden opgepakt." Ryadi zegt hierover: "Maar er was toen ook veel ruis in Marokko over de betogingen in de Rif. De Marokkaanse staatsmedia berichten toen dat het om separatisten en criminelen ging. Daarom sloegen de demonstraties niet over naar andere delen van het land. De staat zorgde toen voor de verdeling in het land. Pas toen de betogers gevangenisstraffen kregen van twintig jaar, werden de mensen langzaamaan wakker geschud."
Geen toekomstperspectief?
Naar de eisen van de betogers in 2011 werd snel gehoor aan gegeven. Waarom niet meer daarna? "Marokko heeft het geld niet en zit diep in de schulden," zegt Radi. Volgens Ryadi is er juist wel geld, maar wordt het slecht beheerd. Zo vertrekken niet alleen de allerarmsten uit Marokko, maar ook de middenklasse. Radi: “Ik ken dokters die hier geen toekomstperspectief zien. Ik schaam me ervoor dat Marokkanen zich genoodzaakt voelen om het land te verlaten." Toch zien Radi en Ryadi de toekomst van de Marokko niet helemaal donker in. Radi: "De jongeren pikken de belachelijkheid van de staat niet meer. Er zal vrijheid komen in Marokko. Wanneer en tegen welke prijs dat gaat gebeuren weten we alleen niet. Het autoritarisme in Marokko is in haar laatste fase."