Appelsap kondigde onlangs aan dat één van de artiesten die dit jaar op het festival zou staan, DJ en Producer LYZZA, haar optreden heeft afgezegd. Ze omschreven de reden voor deze afzegging als ‘persoonlijke omstandigheden’. LYZZA, die op dat moment al weken in gesprek was met de organisatie, verbeterde de organisatie. In een reactie liet ze weten dat ze afgezegd had omdat andere artiesten op de line-up (zoals Famous Dex en Daniel OG) meerdere malen beschuldigd zijn van seksuele intimidatie en verkrachting. Waarom neemt Appelsap geen verantwoordelijkheid voor het gedrag van de artiesten die zij uitnodigen?
Door Emma van Meyeren
Het is niet de eerste keer deze zomer dat een festival onder vuur staat voor de keuzes die ze maken in een line-up. Deze maand namen vrouwen tijdens Fusion Festival in Duitsland het heft in eigen handen toen Konstantin (een DJ die bekend staat om zijn vrouwonvriendelijke uitspraken) zou gaan optreden: ze joelden hem weg van het podium en haalden de stekkers uit zijn apparatuur. Maar het zijn niet altijd de bezoekers en DJs zelf die dit werk doen: twee jaar geleden werd DJ Ten Walls van festival line-ups geschrapt naar aanleiding van homofobische uitlatingen, vorig jaar werd YesJulz gecanceld na een racistische tweet.
Op zulke momenten laten festivals zien waar ze achter staan, en dat ze daadwerkelijk toegewijd zijn aan het maken van een festival die er anders en beter uitziet dan het dagelijks leven. Maar het is lang niet altijd een verantwoordelijkheid die festivals voor eigen rekening nemen.
In de eerder genoemde gevallen van Ten Walls en YesJulz was het breed gedragen woede op social media die de aanleiding vormde voor de besluiten. Zodra die woede ontbreekt nemen festivals geen verantwoordelijkheid voor het gedrag en de opvattingen die artiesten meenemen naar het festival. Zo staat de eerder genoemde DJ Konstantin deze zomer nog volop op festivals te draaien, van Paradigm tot Sonus tot Waking Life. Zelfs wanneer het bewijs van vrouwenhaat makkelijk online te vinden is, zien festivals zelden aanleiding om een artiest af te zeggen. Zoals in het geval van rapper Famous Dex, (die nog wel op de Appelsap line-up staat) waarvan er een filmpje online staat waar duidelijk te zien is dat hij een vrouw slaat. (Dit is een link naar de video waar dat te zien is, maar ik raad niemand aan om dit te kijken vanwege de trigger warning voor geweld.)
Appelsap
Dit jaar vindt de 18e editie van Appelsap festival plaats in het Flevopark in Amsterdam. Het festival, dat zich vooral focust op hiphop en elektronische muziek is in die 18 jaar uitgegroeid van een buurinitiatief in Oost naar een internationaal festival met onder andere een kledinglijn en boek.
Wanneer je een probleem laat zien, word je het probleem
Een maand geleden spreek ik met LYZZA in de podcast De Schemerzone over wat er gebeurde toen zij haar optreden afzegde: “Één van de personen die op de line-up stond is gewoon een harasser en een abuser. En vervolgens wordt er helemaal met mij een discussie aangegaan: dat het voor een organisatie super moeilijk is om allemaal dingen te doen en dat ik van alles moet begrijpen. Terwijl, dat is allemaal heel leuk en aardig, maar ik wilde gewoon niet draaien als hij daar stond.”
NOS, AT5 en Shownieuws zetten het nieuws binnen een dag op hun websites, maar geen enkel artikel gaat over het probleem dat LYZZA aanwijst
Zoals Sophia Seawell omschrijft in dit OneWorld artikel, is het plaatsen van dit probleem in LYZZA's persoonlijke leven, terwijl het in werkelijkheid gaat over een publiek probleem, één van de manieren waarop Appelsap verantwoordelijkheid ontwijkt. Het komt iedereen die onderdrukkingsmechanismes ooit aan de orde heeft willen brengen maar al te bekend voor: je wijst naar een probleem, en plots is het probleem niet meer het probleem, maar ben jij het probleem geworden. Prof. Sara Ahmed beschrijft dat in haar Living a Feminist Life met de zin “when you expose a problem, you pose a problem.” Ze legt uit: “Er wordt aangenomen dat het probleem weg zal gaan als je maar stopt met praten. De last van de sensatiezucht valt maar al te snel op feministische schouders: wanneer ze praat over seksisme en racisme wordt haar verhaal gehoord als sensatie, alsof ze overdrijft enkel voor dat effect.” En sensatie is wat er kwam. NOS, AT5 en Shownieuws zetten het nieuws binnen een dag na haar tweet op hun websites, maar geen enkel artikel gaat over het probleem dat LYZZA aanwijst: waarom blijven festivals artiesten boeken die bekend staan om de manieren waarop ze vrouwen mishandelen?
Kopje koffie consultancy
Als je die vraag probeert te beantwoorden wordt het al snel duidelijk hoe medeplichtigheid werkt. Misschien is de reden dat veel mensen moeite hebben met het geloven van de verhalen van seksueel misbruik die gedeeld worden onder de hashtag #MeToo omdat we vaak zelf ook ervaringen hebben waarin we misbruik gemaakt hebben van een situatie. Ik vraag me af of dat ook is wat er gebeurt wanneer organisatoren oog in oog komen met de handelingen van de artiesten waar ze mee werken, en vooral met het gemak waarmee zij een oogje dichtknijpen als het gaat om vrouwonvriendelijk gedrag. Het is een kritiek op de artiest, uiteraard, maar net zo goed op het systeem om een artiest heen die geen consequenties verbindt aan dit gedrag. Dat maakt je op z’n minst medeplichtig, en in het slechtste geval zie je gedrag weerspiegelt dat je zelf ook hebt vertoond.
Medeplichtigheid is een ingewikkeld fenomeen. Als medeplichtige kun je de oorzaak van een probleem verschuiven naar een ander persoon. De schijn van onschuld wordt opgehouden door het probleem niet onder ogen te komen, en zolang niemand daar iets van zegt is het net alsof er geen probleem is. Als die schijn doorbroken wordt, is het makkelijk om de sensatie naar dat moment te traceren, zelfs als het eigenlijk al veel eerder gecreëerd is.
In de podcast zegt LYZZA dat de organisatoren haar onderdeel probeerden te maken in het organisatiebeleid, door het probleem dat zij blootlegde telkens bij haar terug te leggen. “Ik heb nog met ze aan de telefoon gezeten, een half uur.” De verantwoordelijkheid van het probleem ligt dan niet langer meer bij de artiest of de organisatoren, maar bij de persoon die het probleem onthuld heeft. Het verschuift constant van het probleem zelf, naar die persoon. Het advieswerk dat daarmee in de handen van anderen terecht komt, daar heeft Ebissé van Dipsaus een mooie term voor: Kopje Koffie Consultancy.
Jij hebt het probleem aan de orde gesteld, los het dan nu ook maar op
Kopje Koffie Consultancy is het advies waar organisatoren beroep op doen zodra een probleem aangewezen of onthuld is. Zo van: jij hebt het probleem aan de orde gesteld, los het nu dan ook maar op. Op die manier lijkt het altijd alsof de organisatie zelf geen verantwoordelijkheid heeft. Iemand anders heeft het geweld gepleegd, en iemand anders heeft dat aan de orde gesteld. Er wordt bovendien de indruk gewekt dat er welwillendheid is om een oplossing te zoeken. Maar Kopje Koffie Consultancy is altijd vrijblijvend, en in vrijblijvende situaties blijven consequenties vaak uit het zicht.
De cyclus van sensatie: voeg hier geen enkele consequentie in
Want wat gaat er nu dan eigenlijk gebeuren? Gaat Famous Dex nog steeds optreden op Appelsap? Verliest Appelsap er bezoekers of investeerders door? Heeft dit gevolgen voor de reputatie van de verantwoordelijke boeker? Of liggen er een paar mensen wakker over een headline (de sensatie!), gaan er een aantal weken overheen, en staat dit volgend jaar alleen nog maar als ‘die keer dat LYZZA iets te zeggen had’ in iedereens geheugen?
Wanneer je een probleem laat zien, word jij het probleem gemaakt, zodat het oorspronkelijke probleem kan blijven bestaan. Het lijkt dan alsof het niet nodig is om aan een oplossing te werken. Hoewel de MeToo movement allang de beerput van het seksisme opengetrokken heeft, proberen organisaties er alsnog met een zo groot mogelijke boog omheen te lopen. Dat heeft als gevolg dat artiesten zoals LYZZA, jonge vrouwen die statistisch gezien daadwerkelijk een hoge kans lopen om slachtoffer te worden van seksueel misbruik, het middelpunt worden van een probleem dat niet door hen veroorzaakt is. En daar kan geen Kopje Koffie Consultancy tegenop.
Emma van Meyeren is een schrijver en onderzoeker. Haar werk kun je vinden in Glamcult, de School blog en Noisey. Van de schrijver Sara Ahmed heeft zij het label ‘feminist killjoy’ geleend en deze draagt zij met trots.